Adoptie anno 2020: een wensenlijstje…
Wat vraagt de toekomst van de adoptieketen? Wat moet er in de nieuwe wet staan?
Die nieuwe wet ligt al jaren op de plank en hoewel er veel inhoudelijk werk verricht is met een evaluatie in 2004 een werkconferentie in 2011 is er nog geen nieuwe wet. Tijd dus om te herijken. We leven inmiddels 10 jaar na de evaluatie van de wet. Er verandert veel in het veld.
Fijn was het dat er op 20 maart een werkconferentie georganiseerd door de samenwerkende zes Vergunninghouders was georganiseerd. Een groot deel van het adoptieveld was uitgenodigd, helaas ontbraken sommige organisaties: ik miste de United Adoptees International en Basic Trust, beiden belangrijke spelers in het veld. Persoonlijk vind ik dat jammer want juist in de verbinding schuilt de kracht zo stelde een van de sprekers: alleen ga je sneller, samen kom je verder. Het hele veld verbinden en betrekken is wat mij betreft een must.
In 2013 bereikten we een historisch laag aantal van 401 kinderen die naar Nederland kwamen, het doet me denken aan de jaren ’90 toen de aantallen rond de 500 schommelden. Deze 400 kinderen komen naar Nederland om hier voorgoed te wonen, bij ouders die zijn voorbereid, gescreend en betrokken. Mensen die door het vuur willen gaan voor hun kind, sensitieve ouders die voor goed verlopende adopties zorgen, meestal - soms ook niet. Vaak is er ook net wat extra steun of zorg nodig. Dat leert onderzoek ons ook.
De praktijk wijzigt. Daarbij is de verschuiving in leeftijd van de kinderen het eerste dat opvalt: de leeftijd bij aankomst wordt hoger. Er is ook politieke druk om de wettelijke adoptabele leeftijd (nu 6 jaar) te verhogen. Daarnaast worden meer kinderen met een special need, een speciale medische of sociaal emotionele opvoedingsbehoefte, geadopteerd. Plaatsing van meerdere kinderen tegelijk maakt al sinds jaar en dag ongeveer 15% van alle adopties uit - dat aantal lijkt ongeveer stabiel. Wat is er nodig om de kinderen die nu binnenkomen echt een goede toekomst te bieden en wat is er nodig om de ontwikkeling van de geadopteerden die tot op heden binnen zijn gekomen te borgen?
In de ochtend kwamen drie sprekers aan bod, een volwassen geadopteerde vertelde zijn indrukwekkende ervaringsverhaal, de Vergunnighouders bespraken op duidelijke wijze trends en ontwikkelingen in het veld en de principal legal officer van de Haagse Conferentie vergeleek de uitvoeringspraktijk in enkele van de 93 landen die aangesloten zijn bij het Adoptieverdrag. Shokkend vond ik (weer) dat maar 50% van alle adopties wereldwijd onder het verdrag valt, dat maar de helft van de kinderen wordt beschermd door de (minimale) standaarden van dit kinderbeschermingsverdrag. Dat terwijl we internationaal adoptie scharen onder een civielrechtelijke maatregel met kinderbeschermingssignatuur. Dit geeft te denken.
In de middag werd er gediscussieerd om zo te kijken hoe we samen een toekomstbestendige adoptieketen kunnen garanderen. Sommigen verzuchtten: could we start again please… wat zou je doen als we helemaal opnieuw konden beginnen met adoptie in Nederland? Dat is een vraag die ik dolgraag aan de Staatssecretaris voor zou leggen: hoe zou U het nu doen als we gewoon de hele keten opnieuw konden inrichten?
Wat dient de kinderen die op adoptie wachten het beste? Een vraag die mij ook al jaren puzzelt. Adoptie is een leven lang. Hoe kunnen professionals, politici, beleidsmakers, adoptieouders, geadopteerden, moeders die hun kind afgestaan hebben en adoptie organisaties ervoor zorgen dat adoptie zo goed mogelijk verloopt? Zijn er schakels in de keten die anders kunnen? Wat zou een optimaal adoptieproces zijn? Een uniform proces dat vastgesteld is voor alle organisaties, dat het kind centraal houdt in elke fase van het proces en heel strikt voor ogen houdt wat adoptie beoogt, namelijk het aller allerlaatste middel zijn om kinderen voor wie gezinsopvoeding niet in het geboortegezin plaats kan hebben, toch in een gezin groot te laten worden.
Ik heb - na ruim 20 jaar in dit veld te werken - wel een wensenlijst , die ik in 2011 al noemde maar nu wat heb ge-update - ik kies de 11 belangrijkste punten eruit:
Toelichting:
Beschouw adoptie als een langdurige en blijvende zorgvariant voor kinderen die niet in hun geboortegezin op kunnen groeien, zowel binnen Nederland als daarbuiten, en richt de zorg daaraanovereenkomstig in (doorlopend in de volwassenheid - met aandacht voor cultuur, afstamming, contact met ouders en context) - een verbinding op onderdelen met perspectiefbiedende pleegzorg (opvoedingsvariant) ligt voor de hand en komt voorzichtig van de grond.
2. Sluit aan bij de aspirant ouders - kies een ontwikkelperspectief (Stichting Adoptie Voorzieningen
Toelichting:
Werk in de voorlichting en voorbereiding vanuit een ontwikkelingsperspectief: als eerste stap de informatie en als tweede een opstapje naar ouderschap. De ouder moet ouder worden en heeft ontwikkelbare competenties voor adoptie-ouderschap nodig. Overweeg de voorlichting daartoe in de tijd te splitsen -een deel voor en een deel na het raadsonderzoek (conform Van Tuyll - plan uit de jaren ’80/’90).
3. Sluit risico uit en focus op ontwikkelbare competenties (Raad voor de Kinderbescherming)
Toelichting:
Blijf aspirant ouders screenen op risico. Als risico te groot wordt bevonden, kan er niet geadopteerd worden. Wees helder in de inhoudelijke toetsingscriteria. Screen ouders vervolgens op ontwikkelbare competenties, vanuit specifieke SN zorgprofielen van kinderen en ondersteunings- en eigen ontwikkelings (on) mogelijkheden: noem dit het matchingsprofiel van de ouder(s). Adviseer daaraan overeenkomstig.
Toelichting:
Leg de toetsing en beoordeling vast in een rapport dat naar de Centrale Autoriteit gaat en op grond waarvan het advies tot wel of niet verlenen van een beginseltoestemming tot stand komt.
Maak een tweede rapport (of inhoudelijke bijlage) met een overzicht van belangrijke informatie - zo mogelijk een matchingsprofiel van de ouders - op grond waarvan de (te ontwikkelen) opvoedingskwaliteiten van aspirant ouders specifiek gematcht kunnen worden aan de opvoedingsvraag van een specifiek kind.
5. Maak een zorgprofiel per kind (Vergunninghouder)
Toelichting:
Zorg dat er van elk kind een degelijk medisch en psychologisch rapport is dat zich uitspreekt over de opvoedingsvraag van dit kind.
Bespreek medische en psychologische rapportage ten behoeve van matching altijd voor het voorstel in een multidisciplinair team bestaand uit kinderarts, psycholoog en maatschappelijk werker, geadopteerde en adoptieouder (een soort van mini adoptiepanel zoals in de UK) en bespreek wat dit kind voor specifieke ontwikkelings en opvoedingsvragen heeft. Leg de bespreking vast en maak een kindspecifiek zorgprofiel.
6. Match zorgprofiel aan competentieprofiel van ouders (Vergunninghouder)
Toelichting:
Match inhoudelijk op zorgprofiel van het kind versus opvoedings- en zorgcompetenties van het gezin samen met mogelijkheden voor ondersteuning van een specifiek gezin - dit laatste afhankelijk van jeugdzorgregio (denk aan bereikbaarheid van voorzieningen). Laat die matching plaatsvinden in hetzelfde multidisicplinaire team als onder 5. genoemd is.
7. Screen alle kinderen die binnenkomen medisch en psychologisch (Gemeente/VWS).
Toelichting:
Breid de medische screening na aankomst in Nederland uit met een psychologische screening. Koppel daar naar bevinden een adoptie-zorg plan aan. Laat dit door een centraal diagnostisch centrum met landelijke indicatiebevoegdheid accorderen en door een adoptiewerker coördineren - een ‘adoptiepoli’. Neem dit op in het reguliere zorgstelsel. Borg daarbij de overstap na het 18e levensjaar voor hen die het nodig hebben naar de volwassenzorg.
8. Borg adoptie-alerte hulpverlening bij gemeenten - en landelijk : (jeugd)zorg (VWS/VNG)
Toelichting:
Herstel het netwerk van Aandachts Functionarissen Adoptie, zorg dat er in elke gemeentelijke regio een AFA is. Betrek hen bij de organisatie van adoptiezorg en zorg voor directe verbinding staat met een landelijke adoptiepoli/expertisecentrum.
Ontwikkel een richtlijn hulpverlening bij adoptie en afstand, die gebruik maakt van informatie uit de al verschenen richtlijn gehechtheid en de binnenkort te verschijnen richtlijn Pleegzorg. Stel attachment en trauma focused interventies voor ouders en kind samen centraal (bv. VIPP SD, VIB, DDP, Fasetherapie, Theraplay, Sensorimotorpsychotherapy, EMDR).
9. Monitor het verloop van adopties en stel elke vijf jaar beleid bij op grond van die monitor (VWS/ V&J/VNG i.s.m. Wetenschap/leerstoel Adoptie en ADOC)
Toelichting:
Zorg voor een consistent en adequaat systeem dat beleidsmatige en inhoudelijke informatie genereert over context en verloop van de adoptie - een ‘centraal adoptieregister’ (conform tweelingregister) is m.i. onontbeerlijk. Overweeg met adoptie-organisaties en geadopteerden of daar andere informatie ook aan gekoppeld moet worden (dossiers, info uit geboorteland, DNA).
Houd in het algemeen de cijfers meer systematisch bij, zorg dat er geen gaten in zitten zodat alle relevante beleidsinformatie uit de cijfers gehaald kan worden. Dit vergt mogelijk een nieuwe opzet van het registratiesysteem (hierom verzoek ik al sinds 1994)
10. Zorg dat alle bij adoptie betrokken organisaties en instanties opereren vanuit state of the art wetenschappelijke inzichten (VWS/ V&J i.s.m. Wetenschap i.c. leerstoel Adoptie en ADOC)
Toelichting:
Onsluit op systematische wijze recente wetenschappelijke inzichten voor geadopteerden, hun ouders en beroepskrachten via nieuwe media - daartoe kan e-learning worden uitgebouwd bv. aan de hand van de reference data base van het adoptie driehoek onderzoeks centrum (ADOC) - te denken valt aan Webinars, digitale kennisdossiers voor ouders, kinderen, professionals etc. Zorg ervoor dat de professionele scholing geaccrediteerd is en dus telt voor herregistraties. Verbind dit met pleegzorg om zo een grotere groep te kunnen laten profiteren van de kennis.
11, Faciliteer zoektochten en rootsreizen (Vergunninghouders, VWS, BuZa)
Toelichting:
Niet alle geadopteerden willen informatie of op rootsreis, maar voor hen die dat wel willen, ligt er een taak bij de overheid om dit te faciliteren. Kijk of er fondsen zijn of gemaakt kunnen worden voor die geadopteerden die informatie willen zoeken of hun land willen bezoeken maar er geen financiële middelen voor hebben.
12. Handhaaf het subsidiariteitsprincipe- ondersteun geboorteouders, voorkom adoptie zoveel mogelijk
Toelichting
Hulp aan moeders, gezinnen die zo knel zitten dat ze niet (nog) een kindje kunnen opvoeden moet voorop staan. Adoptie voorkomen zou het devies moeten zijn. Als dat om welke reden (gezondheid bv.) niet gaat of als kinderbescherming ingrijpt en een kind niet bij ouders op kan groeien is er de morele plicht om een ander gezin te zoeken die het kind goed en continue zullen opvoeden.
En dan… hoe financieren we dit alles? Dat is - zeker in tijden van recessie - een puzzel. Een deel zal uit algemene overheidsgelden kunnen komen, immers het deelnemen aan internationale verdragen betekent ook dat uitvoering geborgd moet zijn. Een ander deel kan uit het veld komen en mogelijk is er een derde deel dat uit gelden van organisaties die zorg leveren kan komen want adequate adoptie-zorg kost wel geld maar levert ook veel op, zeker op de lange termijn. Bij het faciliteren van adoptie hoort ook het adequaat vormgeven van proces, sturen op inhoud, vanuit wetenschap en gebruik maken van kennis en ervaring van iedereen die bij adoptie betrokken is, ervaringsdeskundigen, beleidsmakers, hulpverleners, professionals, wetenschappers - alleen door in dialoog te blijven en elkaar aan te vullen kunnen we een keten vormgeven die echt aansluit bij wat geadopteerden en hun gezinnen nodig hebben.
© Anneke Vinke, 2011 /2014
